Çin’de Aralık 2019’da ortaya çıkan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının kısa sürede dünyanın her yerine yayılmasının ardından çok sayıda ilaç firması ve araştırma kuruluşu, hastalığa karşı aşı veya ilaç geliştirmek için çalışmalar yürütüyor.
Virüsün bulaştığı kişilerde üst solunum yolu enfeksiyonuyla birlikte akciğer iltihaplanmasına ve ileri safhada zatürreye yol açan hastalığa, belirtileri gidermeye yönelik tıbbi müdahaleler dışında bir çare geliştirilebilmiş değil.
Salgının yayılmasıyla, başta ABD ve Çin’de olmak üzere, Kovid-19’a bağışıklık sağlayabilecek bir aşı ve tedavi edebilecek bir ilaç geliştirme yönündeki çabalara hız verildi.
Aşı çalışmaları
Çin’in 11 Ocak’ta yeni tip koronavirüsün DNA dizilimini açıklamasının ardından dünyanın farklı ülkelerindeki araştırmacılar, genetik kopyasını ürettikleri virüs üzerinde laboratuvarlarda çalışmaya başladı.
Virüsün genetik diziliminin bilinmesi, aşı geliştirme sürecinin hazırlık safhasını hızlandırarak klinik denemelerin yolunu açtı.
Kovid-19’un genetik yapısının 2002-2003’te Çin’den dünyaya yayılan Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromuna (SARS) yol açan koronavirüsle yüzde 80 ila 90 arasında örtüştüğünün anlaşılması; araştırmacılara, SARS’a aşı bulmak için yapılan geçmiş çalışmalardan yararlanma olanağı sağladı.
Moderna ve “mRNA-1273”
Merkezi ABD’nin Boston kentinde bulunan “Moderna” ilaç şirketi, Çin’in Kovid-19’un genetik dizilimini açıklamasından daha iki gün sonra “mRNA-1273” adını verdiği potansiyel bir aşı geliştirdiklerini duyurdu.
ABD Ulusal Sağlık Enstitülerine (NIH) bağlı Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü (NIAID) desteğiyle geliştiren aşı, yeni tip koronavirüsün insan hücresine tutunmasını sağlayan “çivi proteini” adı verilen enzimi baskılayarak, vücutta bağışıklık sağlamayı hedefliyordu.
ABD Gıda ve İlaç İdaresinin (FDA) onay vermesinin ardından aşının klinik denemeleri, 17 Mart’ta Washington eyaletinde başladı.
mRNA-1273, “insanlar üzerinde denenmeye başlanan ilk Kovid-19 aşısı” oldu.
Inovio ve “INO-4800”
Bu arada Amerikan ilaç şirketi “Inovio” da aynı günlerde yeni tip koronavirüsün gen dizilimini taklit eden potansiyel bir aşı ürettiğini bildirdi.
Aşıyı, merkezi Pekin’de bulunan Çinli Advaccine biyoteknoloji şirketiyle kitlesel olarak üretmeyi hedefleyen şirket; ABD’deki Salgın Hastalıklara Hazırlık İçin İnovasyon Koalisyonundan 9 milyon dolar hibe yardımı aldı.
Nisan’da ABD, Çin ve Güney Kore’de klinik denemelere başlamayı hedefleyen şirket, denemelerden sonuç alınması halinde 2020 sonuna kadar 1 milyon doz aşı üretmeyi planladığını açıkladı.
Aşının, virüsün genetik mühendislikle üretilmiş yapay bir versiyonuyla vücutta bağışıklık tepkisi uyandırmayı amaçladığı belirtildi.
Çin, bir “alt-birim aşı” için klinik denemelere başlıyor
Çin’de 17 Mart’ta yeni tip koronavirüse karşı geliştirilen bir aşıya, klinik denemeler için onay verildiği duyuruldu.
Çin Askeri Tıp Akademisi’nden biyologlar tarafından geliştirilen aşının içeriğinde, yeni tip koronavirüsün hastalığa yol açmayan antijen kısımlarını barındıran bir “alt-birim aşı” olduğu ifade edildi.
İsrail, kanatlı hayvanlar için üretilen aşıyı Kovid-19’a uyarlıyor
Bu arada İsrail’deki MIGAL Araştırma Enstitüsü, kanatlı hayvanlarda koronavirüse bağlı bulaşıcı bronşit hastalığına karşı geliştirilen “IBV” aşısının uyarlanmış bir versiyonu olan potansiyel bir aşının, insanlarda görülen Kovid-19’a karşı etkili olduğunu ileri sürdü.
Enstitü, 4 yıllık araştırmanın sonucunda geliştirilen IBV’nin genetik diziliminin yeni tip koronavirüse uyarlanması halinde, insanlarda bağışıklık uyandırabileceğini savundu.
Aşının ilk dozunun üretilmesinin ardından 8 ila 10 haftada klinik denemelere başlanacağı bildirildi.
Klinik denemelere başlanan veya başlanacağı açıklanan bu 4 potansiyel aşının dışında, çok sayıda aşı geliştirme çalışması halen devam ediyor.
Ancak klinik denemelerin başlaması, “aşının kısa sürede geliştirilebileceği” anlamına gelmiyor.
Üç aşamada yapılan klinik denemelerde, ilk aşamada 10 ila 20 gönüllü sağlıklı kişi üzerinde aşının güvenli olup olmadığı ve olası yan etkileri araştırılıyor.
İkinci aşamada salgının etkili olduğu bölgelerden yaklaşık 100 enfekte kişi üzerinde aşı test ediliyor.
Üçüncü ve son aşamada ise aynı işlem, birkaç bin denekle tekrarlanıyor. Tüm bu süreç, aylar ve hatta yıllar alabiliyor.
İlaç çalışmaları
Henüz koronavirüsün bulaşmadığı insanları bağışık kılarak, salgının önünü kesmeyi amaçlayan aşı çalışmaları dışında mevcut vakaları tedavi etmeye yönelik ilaç geliştirme çalışmaları da yürütülüyor.
Çin, Kovid-19 salgının ortaya çıkmasından bu yana ülkede 3 ilacın test edilmesine izin verdi.
Japon Toyama kimya şirketince geliştirilen ve daha önce SARS, Ortadoğu Solunum Yolu Sendromu (MERS) tedavilerinde de kullanılan “Favipiravir” adlı anti-viral ilaç; Guangdong eyaletinin Şıcın kentinde 70 hasta üzerinde denendi.
İlacın hafif vakalarda iyileşme süresini 11 günden 4 güne indirebildiği bildirildi.
Çin Ulusal Sağlık Ürünleri İdaresinin yaygın kullanımına onay verdiği Favipiravir, “geçerliliği tescillenen ilk koronavirüs ilacı” oldu.
Amerikan Gilead ilaç şirketinin ürettiği “Remdesivir” adlı bir anti-viral ilacın da salgının ortaya çıktığı Vuhan kentindeki hastanelerde müşahede edilen 761 hasta üzerinde denendiği açıklandı.
Sonuçları, “New England Journal of Medicine” dergisinde yayımlanan bir araştırmada; ilacın ABD’de yeni tip koronavirüs taşıyıcısı 1 kişi üzerinde de denendiği ve hastanın klinik durumunda iyileşme görüldüğü aktarıldı.
Daha önce Ebola tedavisinde de kullanılan Remdesivir’in klinik deneme sonuçlarının, birkaç haftada açıklanması bekleniyor.
Öte yandan daha önce sıtma tedavisinde başvurulan Klorokin difosfat’ın Pekin ve Guangdong eyaletindeki 10 hastanedeki denemelerinin devam ettiği bildirildi.
İleri vakaların tedavisi
Kritik seviyedeki Kovid-19 hastalarının iyileştirilmesi için ise belirtileri gidermeye yönelik ilaçlarla, virüsün işlerliğini engellemeye yönelik anti-viral ilaçlar birlikte kullanılarak hastalar hayatta tutulmaya çalışılıyor.
Salgın, dünya çapında yayılmaya devam ederken; şu ana dek virüse tam bağışıklık sağlayan bir aşı veya hastalığı kesin olarak tedavi eden bir ilaç bulunabilmiş değil.
Kaynak: AA
